GUARDIANGE – ირანის პრეზიდენტის, იბრაჰიმ რაისის და მისი თანმხლები პირების ვერტმფრენის ჩამოვარდნის შედეგად დაღუპვის გამო მსოფლიოს სახელმწიფოთა ლიდერები ირანელ ხალხს სამძიმარს უცხადებენ.
ინდოეთის პრემიერ-მინისტრი ნარენდრა მოდი ერთ-ერთი პირველი უცხოელი ლიდერი იყო, რომელმაც პატივი მიაგო რაისის ხსოვნას და თქვა, რომ „ძალიან დამწუხრებული და შოკირებულია“ მისი გარდაცვალებით.
რუსეთის პრეზიდენტმა, ვლადიმერ პუტინმა და საგარეო საქმეთა მინისტრმა, სერგეი ლავროვმა სამძიმარი გამოთქვეს ირანის პრეზიდენტის, საგარეო საქმეთა მინისტრისა და პრეზიდენტის ვერტმფრენის ბორტზე მყოფი სხვა დაღუპულების გამო.
პუტინმა პრეზიდენტ რაისს „რუსეთის ნამდვილი მეგობარი“ და „შესანიშნავი პოლიტიკოსი“ უწოდა, რომელიც მთელი თავისი ცხოვრება ემსახურებოდა სამშობლოს და ავითარებდა „კარგ მეზობლურ ურთიერთობებს“ რუსეთსა და ირანს შორის.
ირანი რუსეთის ერთ-ერთი მთავარი მოკავშირე იყო მას შემდეგ, რაც მოსკოვმა 2022 წელს უკრაინაში ფართომასშტაბიანი სამხედრო მოქმედებები წამოიწყო.
ჩინეთის ლიდერმა სი ძინპინმა რაისს ჩინეთის „კარგი მეგობარი“ უწოდა და განაცხადა, რომ მისი „ტრაგიკული სიკვდილი დიდი დანაკლისია ირანელი ხალხისათვის“.
ჩინეთი ირანის უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორი და მისი სანქცირებული ნავთობის მთავარი შემსყიდველია.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა, ილჰამ ალიევმა, რომელმაც ტრაგედიის დღეს, 19 მაისს, ირან-აზერბაიჯანის საზღვრიდან გააცილა მასთან სტუმრად მყოფი ირანის პრეზიდენტი, საგარეო საქმეთა მინისტრი და სხვა ოფიციალური პირები, განაცხადა, რომ პრეზიდენტ რაისის და საგარეო საქმეთა მინისტრ ჰოსეინ ამირ აბდოლაჰიანის სიკვდილმა „სრულად გაგვანადგურა ჩვენ“.
„ირანელმა ხალხმა დაკარგა სახელმწიფო მოღვაწე, რომელმაც თავისი ცხოვრება საკუთარ სამშობლოს ერთგულებითა და თავგანწირვით მიუძღვნა.
„ჩვენ ვუსურვებთ მოთმინებას და სიმშვიდეს ყოვლისშემძლე ღმერთისაგან ირანელ ხალხს და გისამძიმრებთ თქვენ, დაღუპულთა ოჯახებს და მეგობრებს და მთელ ირანელ ხალხს“, – აღნიშნულია ალიევის განცხადებაში.
სამძიმარი გამოხატეს ასევე, თურქეთის პრეზიდენტმა, რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა, პაკისტანის პრემიერ-მინისტრმა და სხვა სახელმწიფოთა ლიდერებმა – ძირითადად მათ, ვისაც დასავლეთის მიერ სანქცირებულ და იზოლირებულ ირანთან მეგობრული და პარტნიორული ურთიერთობები აკავშირებს.
დასავლეთის სახელმწიფოთა ლიდერები კი ჯერჯერობით დუმან. ამ დროისთვის, ევროკავშირის სახელით, მხოლოდ ევროპული საბჭოს პრეზიდენტმა შარლ მიშელმა გამოხატა სამძიმარი. მან განაცხადა, რომ ევროკავშირი „გულწრფელ სამძიმარს“ გამოთქვამს დაღუპულების გამო.
რაისის დაღუპვის გამო მწუხარება გამოხატეს ასევე ირანის პროქსი დაჯგუფებებმა რეგიონში – „ჰამასმა“ და „ჰეზბოლამ“ – პირველი ღაზას სექტორში ოპერირებს, მეორე კი სამხრეთ ლიბანში.
იემენის „ჰუსიტების“ წარმომადგენელმა მუჰამედ აბდულსალამმა კი სოციალურ ქსელ X-ზე დაწერა, რომ პრეზიდენტ რაისის სიკვდილი „დანაკარგია არა მხოლოდ ირანისთვის, არამედ მთელი ისლამური სამყაროსა და პალესტინისა და ღაზასათვის“.
ირანის სულიერმა ლიდერმა, აიათოლა ალი ხამენეიმ კი, ქვეყანაში ხუთდღიანი გლოვა გამოაცხადა.
„გამოვაცხადე ხუთდღიანი სახალხო გლოვა, ვუსამძიმრებ ირანის ძვირფას ხალხს“, – განაცხადა ხამენეიმ.
რა ხდება ირანში პრეზიდენტის გარდაცვალების შემთხვევაში
ირანის ისლამური რესპუბლიკის კონსტიტუციაში არის მარტივი გამოსავალი იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც პრეზიდენტის მიერ შეუძლებელია თავისი მოვალეობების შესრულება ავადმყოფობის, გარდაცვალების ან პარლამენტის მიერ იმპიჩმენტის და გადაყენების გამო.
კონსტიტუცია ავალებს ვიცე-პრეზიდენტს – ამ შემთხვევაში მუჰამედ მოხბერს – მართოს ქვეყნის საქმეები და პარლამენტის ხელმძღვანელებთან და სასამართლო ხელისუფლებასთან ერთად ზედამხედველობა გაუწიოს ახალი პრეზიდენტის არჩევნებს მაქსიმუმ 50 დღის განმავლობაში. ეს მხოლოდ უზენაესი ლიდერის დადასტურებით ხდება, რომელსაც ბოლო სიტყვა აქვს ირანის ყველა სახელმწიფო საკითხზე.
მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო მედიამ დაადასტურა, რომ პრეზიდენტი იბრაჰიმ რაისი ავიაკატასტროფის შედეგად დაიღუპა, მოსალოდნელია, რომ ირანის რეჟიმი გადადგამს სამართლებრივ ნაბიჯს ასეთი არჩევნების ჩასატარებლად, რომელმაც, როგორც BBC წერს, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ საზოგადოებაში იმაზე უფრო მეტი ინტერესი გამოიწვიოს, ვიდრე წინა არჩევნებმა.
გასულ ჯერზე, რაისის ყველა სერიოზულ მოწინააღმდეგეს აეკრძალა კენჭისყრაში მონაწილეობის მიღება, რაც მისთვის გზას ხსნიდა, რომ ყველაზე დაბალი რაოდენობის ამომრჩევლის მხარდაჭერით (ამომრჩეველთა 30%-თან ერთად) დაეკავებინა თანამდებობა, მაშინ როდესაც უმრავლესობამ ბოიკოტი გამოუცხადა არჩევნებს, რომელიც მათ ფიქსირებულ არჩევნებად მიაჩნდათ.
ირანის სახელმწიფო ტელევიზიამ უკვე გამოაცხადა, რომ პრეზიდენტი იბრაჰიმ რაისი, საგარეო საქმეთა მინისტრი ჰოსეინ ამირ აბდოლაჰიანი და კიდევ რამდენიმე ადამიანი დაიღუპა კვირას ჩრდილო-დასავლეთ ირანში ვერტმფრენის კატასტროფის შედეგად.
ცოტა უფრო ადრე, ირანის სახელმწიფო ტელევიზიამ განაცხადა, რომ პრეზიდენტ იბრაჰიმ რაისის ვერტმფრენიდან სიცოცხლის „არანაირი ნიშანწყალი“ არ ჩანდა. Reuters-მა ასევე გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ვერტმფრენი „სრულიად დაიწვა“ კატასტროფის დროს.
უფრო ადრინდელი ცნობით, სამძებრო ჯგუფებმა იპოვეს ვერტმფრენის ჩამოვარდნის ადგილი, რომელშიც პრეზიდენტი იბრაჰიმ რაისი იმყოფებოდა. როგორც ირანის წითელი ნახევარმთვარის საზოგადოების ხელმძღვანელმა სახელმწიფო ტელევიზიას უთხრა, მდგომარეობა არ იყო „კარგი“.
მანამდე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ თურქულმა უპილოტო თვითმფრინავმა, რომელიც რაისის ვერტმფრენის ძიებაში ჩაერთო, სიცხის წყარო აღმოაჩინა.
ჩაკ შუმერმა, აშშ-ის სენატში „დემოკრატების“ უმაღლესმა წარმომადგენელმა, განაცხადა, რომ მისი დისკუსიები აშშ-ის სადაზვერვო ოფიციალურ პირებთან მიუთითებს, რომ „ამ მომენტისთვის არ არსებობს მტკიცებულებები ბოროტმოქმედებაზე“, მაგრამ ის „განაგრძობს მდგომარეობის მონიტორინგს“.
ირანის სულიერმა ლიდერმა აიათოლა ალი ხამენეიმ, პრეზიდენტ იბრაჰიმ რაისის ვერტმფრენის „მძიმე დაშვების” შესახებ განცხადება ინფორმაციის გავრცელებიდან ცოტა ხანში გააკეთა და მოუწოდა ერს, ელოცათ მისი ჯანმრთელობისათვის.
„თუკი ირანელი ხალხი არ ინერვიულებს, ქვეყნის მუშაობაში შეფერხება არ იქნება“, – განაცხადა ხამენეიმ.
ცოტა უფრო ადრე, აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა, რომელიც ირანის ისლამური რესპუბლიკის პრეზიდენტს, იბრაჰიმ რაისს მასპინძლობდა, ვერტმფრენის ავარიულ დაშვებასთან დაკავშირებით განცხადება გაავრცელა.
„ირანის ისლამური რესპუბლიკის პრეზიდენტ იბრაჰიმ რაისთან მეგობრული შეხვედრის შემდეგ, სერიოზულად შევშფოთდით გავრცელებული ინფორმაციით, რომ ვერტმფრენმა, რომელსაც უმაღლესი დელეგაცია გადაჰყავდა, ავარიული დაშვება განახორციელა. ჩვენი ლოცვა მიმართულია პრეზიდენტ იბრაჰიმ რაისისა და დელეგაციის თანმხლები პირებისადმი. როგორც მეზობელი, მეგობარი და მოძმე ქვეყანა, აზერბაიჯანის რესპუბლიკა მზადაა ყველანაირი მხარდაჭერის აღმოსაჩენად“, – დაწერა ალიევმა სოციალურ ქსელში.
რუსეთმა, აზერბაიჯანმა, სომხეთმა და ერაყმა ირანს ვერტმფრენის პოვნის სამაშველო სამუშაოებში შესთავაზეს დახმარება.
რუსეთმა თეირანს ასევე, ავიაკატასტროფის მიზეზების გამოძიებაში დახმარება აღუთქვა.
არაბთა გაერთიანებულმა საამიროებმაც მხარდაჭერა გამოხატა და განაცხადა, რომ ირანის გვერდით დგას.
თურქეთმა ირანში სამთო-სამაშველო ჯგუფი გაგზავნა. მანამდე, თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა განაცხადა, რომ ინციდენტის გამო დამწუხრებულია.
X-ზე გამოქვეყნებულ განცხადებაში ერდოღანმა თქვა: „იმედი მაქვს, რაც შეიძლება მალე მივიღებ კარგ ამბებს რაისისა და მისი დელეგაციის შესახებ“.
ვერტმფრენი, რომელსაც ირანის პრეზიდენტი იბრაჰიმ რაისი გადაჰყავდა, ირანის აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის პროვინციაში „მძიმედ დაეშვა“, – განაცხადა ირანის შინაგან საქმეთა მინისტრმა, აჰმად ვაჰიდმა, ინციდენტიდან მალევე.
თავდაპირველი ვერსიით კი, როგორც ამას სახელმწიფო ტელეარხი Press TV იტყობინებოდა, ვერტმფრენი, რომელსაც პრეზიდენტი რაისი გადაჰყავდა – ჩამოვარდა.
როგორც Tasnim-ი იტყობინებოდა, ვერტმფრენის ბორტზე პრეზიდენტის გარდა, ირანის საგარეო საქმეთა მინისტრი ჰოსეინ ამირ აბდოლაჰიანი, აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის პროვინციის გუბერნატორი მალიქ რახმატი და სხვა პირები იმყოფებოდნენ.
ირანის სულიერმა ლიდერმა, აიათოლა ალი ხამენეიმ პრეზიდენტის ვერტმფრენთან დაკავშირებული ინციდენტის გამო, ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს საგანგებო სხდომა მოიწვია.
შემთხვევის ადგილზე გაიგზავნა არმია, პოლიცია და ირანის წითელი ნახევარმთვარის საზოგადოების თანამშრომლები.
პრეზიდენტის ვერტმფრენის გარდა, სხვა ორმა ვერტმფრენმა, რომელშიც მინისტრები და სხვა ოფიციალური პირები ისხდნენ, უსაფრთხოდ მიაღწია დანიშნულების ადგილს.
ინციდენტამდე რამდენიმე საათით ადრე ირანისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტების, იბრაჰიმ რაისისა და ილჰამ ალიევის შეხვედრა გაიმართა.
რაისი კვირას ადრე აზერბაიჯანში ჩავიდა და ქვეყნის პრეზიდენტ ილჰამ ალიევთან ერთად, მონაწილეობა მიიღო ხუდაფერინის ჰიდროელექტრო კომპლექსის ექსპლუატაციაში გაშვებისა და მდინარე არაზზე აშენებული გიზ გალასის ჰიდროელექტრო კომპლექსის გახსნის ცერემონიაში.