„ძალიან რთულია როცა ვისმენთ, რომ ყოველდღიური მოხმარების საკვებ პროდუქტებში არის ნაპოვნი ისეთი კანცეროგენი, როგორიცაა აფლატოქსინი … თუმცა მე როგორც ონკოლოგი და გენეტიკოსი ვფიქრობ, რომ მოცემული საკითხი კარგად/სწორად უნდა იქნას შესწავლილი და არ უნდა მივეცეთ უკიდეგანო სტრესსს თუმცა ვფიქრობ საკითხი ნამდვილად იმსახურებს განსაკუთრებულ ყურადღებას…
…ცუდი ის არის, რომ აქ მწვავე მოწამვლაზე არ გვაქვს აქცენტი (რაზეც კონცენტრირდება ექსპერტთა უმრავლესობა)… რა შედეგიც დაიდო არის ის, რომ ალფლატოქსინის ეს დოზა ვერ გამოიწვევს მწვავე მოწამვლას… მაგრამ ….აფლატოქსინი B1 და მისი მეტაბოლიტი აფლატოქსინი M1 (რომელიც რძეში გადადის და სწორედ რძის პროდუქტებში გვხვდება), ხასიათდება კუმულაციური ანუ ორგანიზმში დაგროვებითი და პარალელურად აქტიური ბიოქიმიური მოქმედებით.
როგორ ხდება დაგროვება (კუმულაცია)?
– აფლატოქსინი B1 ღვიძლში მეტაბოლიზდება და გარდაიქმნება აქტიურ მეტაბოლიტებად, მათ შორის აფლატოქსინი M1-ად, რომელიც შემდეგ ხვდება რძესა და რძის პროდუქტებში.
– ქრონიკული მოხმარებისას მცირე დოზებიც კი თანდათანობით სხეულში დაგროვებას იწვევს, რაც დაზიანების რისკს ზრდის.
რატომ და როგორ იზრდება კიბოს რისკი ხანგრძლივი მოხმარებისას?
აფლატოქსინები, განსაკუთრებით B1 ფორმა, მიჩნეულია ერთ-ერთ ყველაზე ძლიერ ბუნებრივ კანცეროგენად. ის ძირითადად ზრდის:
- ღვიძლის კიბოს (ჰეპატოცელულური კარცინომა) განვითარების რისკს.
- DНA-ის დაზიანებისა და გენური მუტაციების ალბათობას, რამაც შესაძლოა სხვა სიმსივნური პროცესებიც გამოიწვიოს.
რაც შეეხება აფლატოქსინის M1 ფორმას-
– აფლატოქსინი M1, რომელიც რძეში გადადის, B1-თან შედარებით ნაკლებად, თუმცა მაინც კანცეროგენულია და შეუძლია გამოიწვიოს ჯანმრთელობის პრობლემები, განსაკუთრებით ბავშვებში და ქრონიკულად მომხმარებელ პირებში.
– მუდმივად მცირე რაოდენობით აფლატოქსინის შემცველი რძის პროდუქტების მიღება მნიშვნელოვნად ზრდის ჯამურ რისკს.
ასევე გავითვალისწინოთ, რომ –
აფლატოქსინების არსებობის რისკი მაღალია კუსტარულად (სახლის პირობებში, ტრადიციული წესით) დამზადებულ ჩირსა და ჩაიში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც პროდუქტი ინახება არასწორად ან მოუხერხებელ პირობებში, სადაც ტენიანობა და ტემპერატურა მაღალია.
რატომ წარმოიქმნება აფლატოქსინი კუსტარულ პროდუქტებში?
აფლატოქსინი წარმოიქმნება Aspergillus-ის ტიპის სოკოების (ძირითადად Aspergillus flavus და Aspergillus parasiticus) მოქმედების შედეგად. მათი ზრდისთვის ხელსაყრელი პირობებია:
- მაღალი ტენიანობა (70%-ზე მეტი)
- სითბო (20-40°C)
- ჰაერის ცირკულაციის ნაკლებობა და ზოგადად მზა პროდუქციის შენახვის არავენტილირებული საწყობების არარსებობა
- არასწორი ან არასაკმარისი გამოშრობა.
აფლატოქსინის რისკის შემცველი პროდუქტებია:
- ჩირი (განსაკუთრებით ლეღვი, ქიშმიში, ქლიავი, ატამი, ვაშლი, გარგარი)
- ჩაი და მცენარეული ნაყენები, თუ ჩაის მცენარე (ბალახეული, ყვავილები) ცუდად გაშრა ან ტენიან, დახურულ სივრცეში შეინახეს.
როგორ შევამციროთ რისკი?
- შეარჩიეთ პროდუქტი, რომელიც კარგადაა გამშრალი, არ არის ტენიანი, წებოვანი და არ გააჩნია ობის ან უცნაური სუნის ნიშნები.
- პროდუქტი ინახეთ მშრალ, გრილ და კარგად ვენტილირებულ სივრცეში.
- რეგულარულად შეამოწმეთ პროდუქტები და მოიშორეთ ნებისმიერი ობის ნიშნის მქონე ჩირი ან ჩაი.
- ასპერგილუს ფლავუსი შეიძლება ზოგჯერ ობის სახით ვერ დავინახოთ და მაგალითად ვიგრძნოთ გემო… განსაკუთრებით ცხელი სასმელების მოხმარების დროს ის ორგანიზმში ძალიან კარგად შეიწოვება და ნელ-ნელა გროვდება ორგანიზმში ანუ კუმულირდება და აზიანებს ჩვენს გენებს და შემდეგ პოტენციურად ზრდის ქრონიკული ანთებების და ავთვისებიანი სიმსივნეების განვითარების რისკებს.
ამგვარად, კუსტარულად დამზადებულ ჩირსა და ჩაიშიც აფლატოქსინების რისკი ნამდვილად არსებობს, განსაკუთრებით არასწორი დამუშავებისა და შენახვის პირობებში. ამიტომ, განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეთ პროდუქტის ხარისხსა და შენახვის წესებს.
ამიტომ უნდა გაკონტროლდეს ყველა ხსენებული პროდუქტი და არა მხოლოდ აფლატოქსიბენზე არამედ სხვა გავრცელებულ კანცეროგენებზეც:
- აფლატოქსინი B1
- პროდუქტები: მარცვლეული, თხილეული, ჩირი, ჩაი, სანელებლები
- ასოცირებული სიმსივნე: ღვიძლის კიბო
- ნიტროზამინები (Nitrosamines)
- პროდუქტები: დამუშავებული ხორცი (ძეხვი, სოსისი, ლორი, ბეკონი)
- ასოცირებული სიმსივნე: კუჭის, მსხვილი ნაწლავის, საყლაპავის კიბო
- პოლიციკლური არომატული ნახშირწყალბადები (PAH)
- პროდუქტები: გრილზე ან ნახშირზე შემწვარი ხორცი, შებოლილი პროდუქტები
- ასოცირებული სიმსივნე: კუჭის, მსხვილი ნაწლავის, ფილტვის კიბო
- ჰეტეროციკლური ამინები (HCAs)
- პროდუქტები: მაღალ ტემპერატურაზე მომზადებული ხორცი (მწვადი, შემწვარი)
- ასოცირებული სიმსივნე: მსხვილი ნაწლავის, პანკრეასის, პროსტატის კიბო
- აკრილამიდი
- პროდუქტები: შემწვარი კარტოფილი, ჩიფსები, გამომცხვარი პური, ტოსტები, ორცხობილები
- ასოცირებული სიმსივნე: თირკმლის, საშვილოსნოს, საკვერცხის, პანკრეასის კიბო
- ალკოჰოლი (ეთანოლი)
- პროდუქტები: ალკოჰოლური სასმელები
- ასოცირებული სიმსივნე: ღვიძლის, პირის ღრუს, საყლაპავის, მკერდის, მსხვილი ნაწლავის კიბო
- ბენზოპირენი
- პროდუქტები: შებოლილი ხორცი და თევზი, ნახშირის ცეცხლზე მომზადებული საკვები
- ასოცირებული სიმსივნე: კუჭის, საყლაპავის, ფილტვის კიბო
- ფორმალდეჰიდი
- პროდუქტები: ცუდად შენახული ზღვის პროდუქტები, ზოგიერთი კონსერვი, დაბალხარისხიანი ხორცპროდუქტი
- ასოცირებული სიმსივნე: ნაზოფარინგეალური, კუჭის კიბო, ლეიკემია
- დიოქსინები
- პროდუქტები: ცხიმიანი ხორცი, თევზი, რძის პროდუქტები, კვერცხი (დაბინძურებული გარემოს შემთხვევაში)
- ასოცირებული სიმსივნე: ღვიძლის კიბო, ლიმფომა, ფილტვის, კანის კიბო
- ტრანს-ცხიმები
- პროდუქტები: მარგარინი, გამომცხვარი ტკბილეული, ჩიფსები, სწრაფი კვების პროდუქტები
- ასოცირებული სიმსივნე: მსხვილი ნაწლავის, მკერდის, პროსტატის კიბო
- ხელოვნური დამატკბობლები (საქარინი, ასპარტამი)
- პროდუქტები: გაზიანი სასმელები, დიეტური პროდუქტები, საღეჭი რეზინი
- ასოცირებული სიმსივნე: საშარდე ბუშტის კიბო, ლიმფომები, ლეიკემია
- ბისფენოლ A (BPA)
- პროდუქტები: კონსერვის ქილები (ბისფენოლით დაფარული), პლასტმასის ჭურჭელი, სასმლის ბოთლები
- ასოცირებული სიმსივნე: მკერდის, პროსტატის, საკვერცხის, საშვილოსნოს სიმსივნეები
ამიტომ სიმშვიდისა და ჯანმრთელობისათვის სასურველია პროდუქტები კონტროლდებოდეს სხვა გავრცელებულ კანცერიგენებზეც…
რაც შეეხება აფლატოქსინების, თუნდაც მინიმალური, ქრონიკული მოხმარება ნამდვილად ზრდის ონკოლოგიური დაავადებების რისკს – Aflatoxin B1 is a carcinogenic compound that induces transversion of G to T at codon 249 of the p53 tumor suppressor gene. Aflatoxin B1 may be used as an internal standard when testing for aflatoxin contamination in food products.
Biochem/physiol Actions
Aflatoxin B1 is a carcinogenic compound produced by Aspergillus flavus, a common soil fungus, that induces transversion of G to T at codon 249 of the p53 tumor suppressor gene. Aflatoxin B1 is a food contaminant and a hepatocarcinogen. Aflatoxin is biotransformed to genotoxic intermediates by P450 Phase I enzymes, mainly CYP3A4 via aflatoxin B1 3-hydroxylation. Detoxification depends on Phase II enzymes, such as Glutathione S-Transferase and AFB(1)-aldehyde reductase (AFAR). Aflatoxin B1 is a CYP1A2, CYP2A6, CYP2D6, and CYP3A family substrate.
ამიტომ მნიშვნელოვანია პროდუქტის ხარისხის კონტროლი და დაცვა უსაფრთხოების სტანდარტების მიხედვით…
მე პირადად ამ საკითხმა ძალიან ამაღელვა, თუმცა იმედს ვიტოვებ რომ ბევრად მეტ ინფორმაციას შევაგროვებ ამ მიმდინარე საკითხებთან დაკავშირებით და ჩემს მოკრძალებულ აზრს მოგაწოდებთ, თავისი რეკომენდაციებით
ჯანმრთელობას გისურვებთ ყველას.
ესეც ჩვენი ავადსახსენებელი აფლატოქსინის მოლეკულა… ამის ორგანიზმიდან გამოდევნა წესით უნდა იყოს შესაძლებელი … 2-3 დღეში დავბრუნდები უფრო სრულყოფილი ინფორმაციით …” – წერს თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის ონკოლოგიური დეპარტამენტის პროფესორი, ალექსანდრე თავართქილაძე სოციალურ ქსელში.
გუშინ სურსათის ეროვნულმა სააგენტომ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ “სოფლის ნობათის” რძის ნიმუშების ნაწილში, რომელიც აზერბაიჯანიდან არის საქართველოში შემოტანილი, აფლატოქსინი აღმოაჩინეს. მოგვიანებით, განცხადება გაავრცელა კომპანიამ და აღნიშნა, რომ პროდუქციას გაყიდვიდან ამოიღებდნენ.